Gratis werken?! Bijna nooit!

Er zijn nog steeds veel webdesigners, grafisch ontwerpers en dtp-ers die akkoord gaan met werken zonder hier geld voor te krijgen. Dit varieert van eenmalige klussen aannemen onder het mom van “Staat lekker op m’n CV” tot maandenlang werken zonder er maar een cent voor te krijgen. In deze blog lees je over de negatieve gevolgen voor jezelf én voor anderen van het werken voor nop.
Velen van ons zijn niet goed opgeleid voor de zakelijke kant van ons vak, maken hierdoor beslissingen die op de korte en lange termijn negatieve gevolgen hebben voor zowel het individu als anderen.

Als je gratis werkt lijkt het alsof je jezelf en je vak niet serieus neemt, waardoor opdrachtgevers en buitenstaanders dat ook niet doen. Een wisselwerking.

Grafisch ontwerp is een soort hobby toch? Lekker kleuren met je muis op je scherm.

Een doorn in mijn oog is het feit dat ik steeds vaker aanbiedingen van eenmalige of langdurige projecten op de markt zie verschijnen waar geen vergoeding tegenover staat, misschien reiskosten als je geluk hebt. Als prof hoef ik natuurlijk niet te vertellen hoe compleet gestoord dit is, want hierdoor betaal jij eigenlijk zelf om te “mogen” werken. Je moet bij elke klus immers denken aan: tijd en kosten voor je eigen training, voorbereidingstijd, reistijd, opleidingskosten, je vaste lasten, en het kleine detail dat je werkt om te leven en leuke dingen te doen. Je werkt niet om te werken.

Belachelijk toch, want een dergelijk bedrijf geeft wel flink geld uit voor advertenties, drukwerk, catering, publiciteit,  en ga zo maar door. Designers betalen komt niet bij ze op omdat ze veelal denken dat we dit werk voor de lol doen, niet omdat het onze baan is. Daar zit ook een pijnpunt voor ons: buitenstaanders zien dit als hobby, niet als een serieus beroep waar zonder twijfel gewoon voor betaald zou moeten worden.

Een lastig punt in deze kwestie is ook iets wat algemeen bekend is in ons vak: voor jou vele, vele anderen. Als jij weigert een onbetaalde klus te doen, dan heeft een opdrachtgever de luxe om op zoek te gaan naar iemand anders die wel zo gek is om het voor nop te doen. De concurrentie is momenteel zo groot in ons vak, er is altijd wel iemand te vinden die wil.

Hiermee verpest deze het eigenlijk niet alleen voor zichzelf, want je vindt je eigen werk blijkbaar niets waard, maar uiteindelijk ook voor anderen, want de markt ‘leert’ dat een dergelijk voorstel normaal is. Wat zeg ik: het is zelfs fantastisch! Designers geef je de vage belofte dat het een geweldige ervaring is, wat goed zal staan op het CV, en verder hoef je niets over de balk te smijten. We leren opdrachtgevers dat ons werk een leuke ‘hobby’ is, dat je op miraculeuze wijze kunt leven van niets anders dan passie, creativiteit en blijdschap 😉

Wat doen we onszelf toch aan?

Zou een chef-kok drie dagen onbetaald willen koken voor een hele straat, om hierna als vergoeding een Hema-bon en een high-five te krijgen? Dacht het niet. Iemand met een dergelijke vraag wordt keihard uitgelachen, en terecht. In alle beroepsgroepen buiten de kunstsector is onbetaald werken not done. Een dergelijke vergelijking is voor mij altijd een goede wake-up call. Het kan echt niet.

Geef een signaal af
Ondanks dat we vaak op onszelf zijn aangewezen pleit ik ervoor dat we door deze issues meer samen komen, praten over ons werk en de zakelijke kanten van het vak, en zo een sterkere ‘Hell No’ uit kunnen spreken naar onbetaalde klussen en onrealistische eisen. Zo leren we opdrachtgevers en buitenstaanders ook dat design een respectabel vak is, we meer waard zijn, etc.

Zodra we meer eisen, samen, passen opdrachten en opdrachtgevers zich vanzelf aan. Als niemand meer onbetaald wil werken, komt het geld vanzelf.

Onderhandelen is het nieuwe niet-onderhandelen

Natuurlijk zijn er soms gevallen waarin het werken zonder vergoeding niet een directe ‘nee’ moet zijn, dus op dat vlak moet ik ook een beetje nuanceren. Vriendendiensten, een kans een creatief project op te zetten met andere (startende) kunstenaars, een samenwerking met iemand waar je altijd al van droomde, het geven van proeflessen, etc. Dat kan een reden zijn om het toch te doen. Maar mijn advies is om wel altijd kritisch na te denken, duidelijke afspraken te maken en dit alles vast te leggen. Overal maar meteen ‘ja’ op zeggen zonder goed na te denken over de consequenties op persoonlijk en financieel vlak, is altijd een slecht idee. Wil je toch een onbetaalde klus doen, denk van tevoren realistisch na over de volgende twee vragen: 1] wat gaat het me kosten (tijd, geld, energie) en 2] wat ga ik er realistisch gezien voor terug krijgen?

Als een vergoeding bij een klus werkelijk geen optie is, bespreek openlijk een alternatief wat wel haalbaar is voor de andere partij. Zo geef je toch een signaal af dat je meer waard bent en heb je minder snel het gevoel gebruikt te worden. Doe je een klus voor een kledingmerk? Overleg of je kleding mag houden. Kun je werken met een iemand waar je tegenop kijkt, bespreek of je kosteloos een keer mee mag lopen. Er zijn altijd meer opties dan als een schaap overal maar mee akkoord gaan. Je wilt uiteindelijk niet als prof op je 40e nog in een studentenkamer wonen, zonder pensioenopbouw, toekomstperspectief en met het constante gevoel dat je eigenlijk een beter leven zou moeten hebben. Je hebt het zelf in de hand.
Ik ben erg benieuwd naar je mening en ervaring op dit vlak. Praat mee, denk mee, doe mee!